Overheid Illustratie niet goed genoeg. Want als je een overheid wilt die echt goed functioneert, die publieke waarde toevoegt aan de samenleving, dan moet je de bestaande orde doorbreken. Vandaar de titel. Het is de rode draad van het boek.’ Zeven invalshoeken Zuurmond behandelt zeven invalshoeken waar verandering nodig is. Met in elk hoofdstuk een position paper dat door verschillende experts voor dit doel werd geschreven, en interviews met mensen vanuit de praktijk. De opbouw is van buiten naar binnen: van de samenleving naar de politiek. Het begint met de samenleving, die een veel betere informatiepositie moet krijgen, zodat burgers met de overheid samen ‘Professionals besteden inmiddels meer dan de helft van hun tijd besteden aan administratie’ beslissingen kunnen nemen. Andere invalshoeken zijn gegevensdeling en biomimicry. Dat tweede gaat over hoe je kunt leren van de natuur als het gaat om de inrichting van organisaties. ‘Onze bureaucratie is een centralistisch en hiërarchisch systeem dat misschien logisch was in het industriële tijdperk, maar nu niet meer. De natuur organiseert het anders, veel meer in netwerken. Daarvoor is een goede informatiepositie essentieel.’ Rechtmatigheidsmanie Er is in het boek veel aandacht voor de positie van de uitvoerend professional. Die staat ernstig onder druk. ‘De ruimte 36 iBestuur 54, april 2025 die professionals vroeger hadden om hun eigen afwegingen te maken, is er niet meer.’ De druk vanuit verantwoording en toezicht is enorm, zodanig dat veel professionals inmiddels meer dan de helft van hun tijd besteden aan administratie. Het gaat om externe druk, maar ook om druk van binnen de organisatie. Stafafdelingen zoals hr en inkoop zijn de laatste decennia gegroeid in omvang en invloed, constateert Zuurmond. ‘Zij dwingen professionals om verantwoording af te leggen, uiteraard niet integraal, maar elk vanuit hun eigen afdeling.’ Je ziet dat ook terug in de ontwikkeling van wetgeving, betoogt hij. ‘De bestaande orde loopt vast in een rechtmatigheidsmanie. Elke ruimte voor een eigen afweging is uit de wet gehaald. Maar rechtmatigheid is iets anders dan rechtvaardigheid. De uitvoeringspraktijk is ambigu, daar moet ruimte zijn voor een eigen afweging van de professional.’ Er is op dit gebied wel een kanteling zichtbaar, zegt hij. ‘Mede door het toeslagenschandaal zie je dat hier nu anders naar gekeken wordt. Maar als je dit alleen in het recht aanpast en verder niet, dan krijgen we geen verandering. Want het hiërarchische rechtmatigheidsdenken zit overal.’ CIO 3.0 Een andere invalshoek gaat over de rol van de CIO-Rijk. ‘Voor een transformatie van de overheid is een CIO nodig die gaat over de primaire processen. Niet over de bedrijfsvoering, zoals nu het geval is.’ Deze CIO 3.0 moet helpen om het primaire proces op orde te brengen met de inzet van digitalisering. Er ligt goud voor het oprapen, zo blijkt uit verschillende voorbeelden. ‘Wist je dat die door de recherche worden gezocht, gewoon bij de gemeente een nieuw paspoort krijgen? Dat de overheid verkeers‘Transformatie, een allesomvattende verandering’ uit Zuurmonds boek. BEELD: MAARTJE DE SONNAVILLE boetes stuurt naar mensen waarvan het kenteken illegaal is gekopieerd, terwijl die overheid er niet voldoende aan doet om die illegale kopieerders op te pakken? Dáár moet de CIO zich mee bemoeien. Daar kun je als overheid echt publieke waarde toevoegen.’ Voor de laatste invalshoek komt hij bij de politiek. Politieke ideologieën zouden er goed aan doen om vanuit hun kernwaarden te kijken naar de vraagstukken van deze tijd. ‘De liberale ideologie ontstond als tegenreactie op een te machtige aristocratie. Dan zou je vanuit die ideologie nu wat kunnen vinden van de macht van big tech. De socialistische ideologie vindt solidariteit een belangrijke waarde. Wat betekent die waarde in onze informatiesamenleving? De komst van de informatiesamenleving, de positie van Big Tech, maar ook de veranderende geopolitieke verhoudingen vergen het herdenken van de kernwaarden.’
37 Online Touch Katern Open Overheid Home